Art. 61 Kodeksu Pracy – Co musi wiedzieć każdy pracodawca i pracownik?
Każdy, kto ma do czynienia z relacjami pracy – zarówno pracodawca, jak i pracownik – powinien znać podstawowe przepisy prawa pracy. Jednym z najważniejszych artykułów Kodeksu Pracy (KPr) jest art. 61 , który dotyczy czasu pracy i odpoczynku . W tym poradniku omówimy, co dokładnie mówi ten artykuł, jakie są jego konsekwencje oraz jak należy się nim kierować w praktyce.
Art. 61 Kodeksu Pracy reguluje maksymalny czas pracy tygodniowej oraz minimalny czas odpoczynku między poszczególnymi zmianami pracy . Jego treść stanowi ochronę zdrowia i dobrostanu pracowników, jednocześnie dając możliwość elastyczności w organizacji pracy przy zachowaniu zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Maksymalny czas pracy tygodniowej
Zgodnie z art. 61 § 1 KPr:
„Czas pracy tygodniowy nie może być dłuższy niż 48 godzin.”
To oznacza, że pracownik nie może wykonywać więcej niż 48 godzin pracy w ciągu jednego tygodnia . Tydzień pracy liczy się od poniedziałku do niedzieli, chyba że strony umowy lub karta pracy określą inny termin tygodnia (np. od wtorku do poniedziałku).
Jednakże art. 61 § 2 pozwala na przekroczenie limitu 48-godzinnego , ale tylko w przypadkach wyjątkowych i z zgodą pracownika. Przekroczenia mogą mieć miejsce maksymyalnie przez 200 godzin w roku kalendarycznym. Pracodawca musi prowadzić dokumentację tych nadgodzin.
Minimalny czas odpoczynku między zmianami pracy
Art. 61 § 3 KPr mówi, że:
„Między końcem jednej zmiany pracy a początkiem następnej zmiany pracy należy zapewnić pracownikowi czas odpoczynku co najmniej 11 godzin.”
To oznacza, że jeśli pracownik pracuje np. w systemie trzech zmian dziennie, to musi mieć conajmniej 11 godzin wolnych między jedną zmianą a następną . Nie można więc planować zmian tak, by pracownik miał mniej niż 11 godzin odpoczynku między kolejnymi zmianami.
W przypadku pracy nocnej (tj. pracy rozpoczynającej się po godzinie 22.00 i kończącej się przed godziną 5.00), czas odpoczynku może być skrócony do 9 godzin , ale tylko w sytuacjach uzasadnionych i zgodnie z przepisami BHP.
Wyjątki i szczególne warunki
Istnieją pewne wyjątki od wymogów art. 61, które wynikają z:
rodzaju działalności gospodarczej (np. usługi medyczne, transport),
specjalnych okoliczności (np. awaria techniczna, zagrożenie dla środowiska),
umowy zbiorowej ,
indywidualnej zgody pracownika .
Warto pamiętać, że nawet przy istnieniu wyjątków, pracodawca musi dbać o zdrowie i bezpieczeństwo swoich pracowników . Zbyt długi czas pracy bez odpowiedniego odpoczynku może prowadzić do skarg, roszczeń prawnych czy nawet postępowań karalnych.
Jak sprawdzić, czy Twoja firma spełnia wymogi art. 61 KPr?
Sprawdź, czy całkowity czas pracy każdego pracownika nie przekracza 48 godzin w tygodniu.
Upewnij się, że między zmianami zapewniasz minimalny czas odpoczynku (11 godzin).
Dokumentuj wszystkie nadgodziny – ich ilość, datę i zgodę pracownika.
Używaj kart pracy lub elektronicznych systemów rejestru czasu pracy.
Regularnie szkoleni pracodawców i kadry kierowniczej w zakresie obowiązków wynikających z KPr.
Podsumowanie – najważniejsze fakty na temat art. 61 Kodeksu Pracy:
✅ Maksymalny czas pracy tygodniowy to 48 godzin.
✅ Minimalny czas odpoczynku między zmianami to 11 godzin.
✅ Możliwość pracy dłużej niż 48 godzin, ale tylko z zgodą pracownika i maks. 200 godzin rocznie.
✅ W przypadku pracy nocnej czas odpoczynku może być skrócony do 9 godzin.
✅ Pracodawca musi prowadzić dokumentację nadgodzin i odpoczynku.
✅ Wyjątki możliwe są tylko w uzasadnionych przypadkach i zgodnie z przepisami BHP.
✅ Nielegalne jest wymaganie od pracownika pracy bez odpowiedniego odpoczynku.
✅ Violacja art. 61 może prowadzić do roszczeń materialnych i niematerialnych pracownika.
Jeśli jesteś pracodawcą, pamiętaj, że przestrzeganie przepisów Kodeksu Pracy to nie tylko obowiązek prawny, ale także sposób na budowanie zaufania i lojalności wśród pracowników. Jeśli jesteś pracownikiem i masz wątpliwości, czy Twój pracodawca działa zgodnie z prawem, warto skonsultować się z doradcą prawnym lub organem nadzorującym, takim jak Inspekcja Pracy.
