Co każdy pracodawca i pracownik powinien wiedzieć o art. 42 Kodeksu Pracy
Kodeks pracy (KP) stanowi podstawę regulowania stosunków pracy w Polsce. Jeden z jego najważniejszych artykułów to art. 42 , który dotyczy zakazu zmiany warunków pracy bez zgody pracownika . W tym poradniku wyjaśnimy, co dokładnie przewiduje ten artykuł, kiedy może nastąpić zmiana warunków pracy, a także jakie konsekwencje prawne wiążą się z niewłaściwym ich wprowadzeniem.
Zgodnie z art. 38 § 1 KP, do warunków pracy należą m.in.:
miejsce pracy,
czas pracy,
wynagrodzenie,
stanowisko pracy,
obowiązki wynikające ze stanowiska,
wyposażenie stanowiska pracy,
organizacja pracy,
forma zatrudnienia.
Zmiana jakiegokolwiek z tych elementów wymaga specjalnych ustawowych przesłanek lub zgody pracownika .
2. Zakaz zmiany warunków pracy – art. 42 KP
Art. 42 ust. 1 KP głosi:
„Pracodawca nie może bez zgody pracownika zmienić warunków pracy.”
To oznacza, że żaden element umowy o pracę nie może zostać zmieniony jednostronną decyzją pracodawcy , chyba że przewiduje to prawo.
3. Wyjątki od zakazu zmiany warunków pracy
Prawo pozwala na zmianę warunków pracy bez zgody pracownika , jeśli:
a) Zmiana wynika z nowego rozporządzenia prawa (art. 42 ust. 2 KP)
Jeśli zmiany wynikają z ustawy, rozporządzenia lub innych aktów prawa , to mogą one być wprowadzone bez zgody pracownika . Przykładem może być nowe przepisy BHP, które wymagają modyfikacji wyposażenia stanowiska pracy.
b) Zmiana wynika z przepisów ogólnej polityki rządu (art. 42 ust. 3 KP)
W sytuacjach wyjątkowych, np. w czasie kryzysu gospodarczego lub epidemicznego, Rząd może wydać ogólnorozпорządzenie , które dopuszcza zmiany warunków pracy. Tak było np. w czasie pandemii koronawirusa.
c) Zmiana wynika z potrzeb produkcji lub funkcjonowania przedsiębiorstwa (art. 42 ust. 4 KP)
Tutaj sytuacja jest bardziej skomplikowana. Pracodawca może dokonać zmiany warunków pracy, jeśli:
jest to niezbędne do normalnego funkcjonowania firmy ,
zmiana ma charakter tymczasowy ,
nie pogarsza warunków pracy w istotnym stopniu .
Jednak aby zmiana była legalna, musi ona być uzasadniona , a pracodawca powinien wcześniej rozważyć inne możliwości (np. rekrutację nowych pracowników). Warto tu wspomnieć, że Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że pracownik ma prawo do stabilności warunków pracy , a zmiany bez jego zgody są dozwolone tylko w wyjątkowych przypadkach .
4. Jak zachować się jako pracownik, jeśli pracodawca zmienia warunki pracy bez zgody?
Jeśli Twoje warunki pracy zostały zmienione bez zgody i brak jest uzasadnienia w formie ustawowej lub rządowego rozporządzenia, możesz:
złożyć reklamację do pracodawcy ,
skierować skargę do Inspekcji Pracy ,
złożyć pozew o nieskluczanie (czyli o przywrócenie dotychczasowych warunków pracy),
zrezygnować z umowy o pracę z odszkodowaniem za szkodę wynikłą z nieskluczania (art. 59 KP).
5. Konsekwencje niewłaściwej zmiany warunków pracy dla pracodawcy
Jeśli zmiana warunków pracy została wprowadzona bez uzasadnienia i bez zgody pracownika, to:
umowa o pracę pozostaje bez zmian ,
pracownik ma prawo żądać przywrócenia pierwotnych warunków pracy ,
pracodawca może ponieść odpowiedzialność cywilną i administracyjną (np. mandaty od Inspekcji Pracy),
pracownik może zrezygnować z pracy i otrzymać odszkodowanie .
6. Podsumowanie – najważniejsze fakty o art. 42 Kodeksu Pracy
✅ Art. 42 KP zakazuje zmiany warunków pracy bez zgody pracownika.
✅ Wyjątki : zmiana wynikająca z nowego prawa, z rządowego rozporządzenia lub z potrzeb produkcji.
✅ Zmiana z potrzeb produkcji musi być uzasadniona, tymczasowa i nie pogarszać warunków pracy.
❌ Brak uzasadnienia – zmiana jest nielegalna .
✅ Pracownik może żądać przywrócenia warunków pracy .
✅ Może zrezygnować z pracy i otrzymać odszkodowanie .
✅ Pracodawca może ponieść odpowiedzialność cywilną i administracyjną .
7. Co warto zrobić jako pracodawca?
Aby uniknąć sporów i kar:
✅ Zawsze uzyskuj zgodę pracownika na zmianę warunków pracy.
✅ Dokumentuj wszystkie zmiany i uzasadnienia.
✅ Sprawdzaj, czy zmiany mają podstawę prawną.
✅ Rozważ negocjacje zbiorowe (jeśli dotyczy większej liczby pracowników).
✅ W razie wątpliwości konsultuj się z adwokatem lub doradcą prawnym.
Jeśli jesteś pracownikiem i Twój pracodawca próbuje zmienić warunki pracy bez zgody – pamiętaj, że masz pełne prawo do bronić swoich uprawnień . Jeśli natomiast jesteś pracodawcą – dbaj o spójność postępowania i przestrzeganie prawa pracy, by uniknąć kosztownych sporów.
