Każdy pracownik w Polsce ma zagwarantowane prawa wynikające z Kodeksu pracy, a jednym z kluczowych przepisów regulujących warunki wykonywania pracy jest art. 91 kodeksu pracy . W tym poradniku wyjaśnimy, co dokładnie mówi ten artykuł, jakie są wyjątki od ogólnych zasad i jak mogą one wpływać na Twoją pracę.
Art. 91 Kodeksu pracy określa maksymalny tygodniowy czas pracy , który nie może przekraczać 40 godzin . Jest to podstawa dla większości relacji pracowniczych w Polsce i stanowi punkt wyjścia do ustalania harmonogramu pracy.
Brzmi on następująco:
§ 1. Tygodniowy czas pracy nie może przekraczać przeciętnie 40 godzin w okresie dwóch kolejnych tygodni. § 2. Pracodawca ustala sposób rozłożenia czasu pracy w tygodniu.
⏰ Ile godzin można pracować dziennie?
Choć maksymalny czas pracy tygodniowo to 40 godzin, to dziennie czas pracy nie może trwać dłużej niż 8 godzin – z wyjątkami, które omówimy poniżej.
📅 Jak wygląda rozkład czasu pracy?
Pracodawca sam decyduje, jak rozłożyć te 40 godzin w ciągu tygodnia. Najczęściej spotykane układy to:
5 dni po 8 godzin (np. poniedziałek–piątek),
6 dni po około 6,5–7 godzin ,
układ równoważony – np. 4 dni po 10 godzin (przy zachowaniu średniej 40 godzin/tydzień w dwutygodniowym okresie).
⚖️ Wyjątki od zasady – kto może pracować dłużej?
Niektóre zawody lub branże mogą korzystać z odstępstw od art. 91 , ale tylko wtedy, gdy są to wyjątki przewidziane ustawowo. Przykładowo:
Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn ciągłego działania (np. w energetyce, hutnictwie),
Praconicy ochrony i bezpieczeństwa ,
Kierowcy zawodowi – tu obowiązują osobne przepisy unijne (RODZ),
Pracownicy telekomunikacyjni, ratownicy medyczni, policjanci, strażacy – często pracują w systemach zmianowych.
W takich przypadkach możliwe jest stosowanie równoważonego rozkładu czasu pracy , gdzie średni czas pracy w dłuższym okresie (np. 4 miesiące) nie przekracza 48 godzin tygodniowo.
🛑 Czas nadliczbowy – kiedy i ile?
Jeśli pracownik wykonuje pracę poza normalnym czasem pracy, mamy do czynienia z nadgodzinami . Art. 91 § 5 mówi:
Czas pracy nie może przekraczać 8 nadgodzin tygodniowo.
Dodatkowo:
Rocznie nie można wykonać więcej niż 150 nadgodzin (chyba że inaczej wynika z umowy zbiorowej),
Nadgodziny muszą być dobrowolne , chyba że są konsekwencją katastrofy lub jej zagrożenia.
Za nadgodziny należy się:
Wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50% powyżej stawki podstawowej (czyli 1,5x stawka za pierwsze 50 nadgodzin),
Lub odpoczynek równoważny (czas wolny), jeśli został to przewidziany w umowie.
💤 Czas pracy w układzie równoważonym
Układ równoważony to forma organizacji czasu pracy, która pozwala na elastyczne rozłożenie godzin w danym okresie, pod warunkiem zachowania średniego czasu pracy.
Przykład:
W ciągu miesiąca pracujesz raz po 10 godzin, innym razem 6 godzin dziennie, ale średnio tygodniowo nie przekraczasz 40 godzin.
Taki układ wymaga zgody pracownika i musi być uregulowany w:
Umowie o pracę,
Regulaminie pracy,
Umowie zbiorowej.
📝 Podsumowanie – Najważniejsze fakty o art. 91 Kodeksu pracy:
✅ Maksymalny tygodniowy czas pracy to średnio 40 godzin w dwutygodniowym okresie. ✅ Dzienny czas pracy nie może przekraczać 8 godzin . ✅ Możliwe są wyjątki dla niektórych branż (np. ochrona, ratownicy). ✅ Nadgodziny są ograniczone – max 8 godzin tygodniowo i 150 rocznie . ✅ Za nadgodziny przysługuje dodatek pieniężny (min. 50%) lub odpoczynek. ✅ Można stosować układ równoważony czasu pracy – z odpowiednią zgodą i regulaminem. ✅ Pracodawca sam decyduje o rozkładzie czasu pracy w tygodniu.
Jeśli masz pytania o swój konkretny układ pracy lub nie jesteś pewien, czy Twój pracodawca spełnia wymogi Kodeksu pracy, warto skonsultować się z radcą prawnym lub inspekcją pracy.
📌 Pamiętaj: Znajomość swoich praw pracowniczych to klucz do sprawiedliwego i bezpiecznego środowiska pracy!
